Abavubi b’empuuta basanyufuAbavubi

EMYEZI giweze mukaaga bukya minisita omubeezi ow’ebyobuvubi, Hellen Adoa awera okuvuba mukene ku nnyanja zonna eza Uganda ng’abavubi bakozesa ekitimba kya ‘haliyaapu’.
Kino Minisita Adoa yakituukako oluvannyuma lw’okukizuula nti ekitimba kya haliyaapu kyali kikola kinene nnyo mu kumalawo ebyennyanja mu nnyanja mu ngeri amanyiddwa nga mukokota.
Abavubi b’empuuta abaali ennyo ku mbiranye n’abavubi ba mukene abaakozesanga ekitimba kya haliyaapu nga babavunaana olw’ebbula ly’ebyennyanja mu nnyanja, bagamba nti waliwo ku kalembereza olw’ebbanga lye bamaze ng’ekitimba kino kyawerebwa ku nnyanja.
Bino baabitegeezezza abakulembeze b’ekibiina ekigatta abavubi b’empuuta mu ggwanga ekya Empuuta Conservation and Stakeholders Association (ECOSA) bwe baabadde batalaaga emyalo egy’enjawulo mu ggombolola y’e Lyabaana mu disitulikiti y’e Buvuma okulaba embeera nga bw’eyimiridde oluvannyuma lw’emyezi omukaaga ng’abavubi ba mukene bateereddwaako envumbo obutavubisa haliyaapu.
Bano baatuuse mu bizinga okuli Liibu ne Lyabaana ng’abavubi okusinga ab’empuuta baasangiddwa ng’emirimu gitambula bulungi. Outafaananako nga bwe gwali edda, ng’oli agenda mu nnyanja okuvuba n’akomawo n’ekyennyanja kimu oba bibiri, kati bwe bagenda okuvuba ebyennyanja babikwata era omulimu gubanyumira.
Fatuma Watera, nga yali akola gwa kwetikka mukene okuva mu maato n’okumwanika agamba nti wadde omulimu gwa mukene gulinga ogwavaawo, teyejjusa kuba kati yadda mu gwa kwanika butimba bwa mpuuta ate nga tegumukooya nga ku mukene.
Sulaiman Sadik Kayemba, ssentebe ku kizinga Lyabaana, yategeezezza nti olw’embeera y’ebyennyanja ebyali biwedde mu nnyanja okuli n’empuuta, kkampuni nnyingi ezaali zisuubula ebyennyanja okubitwala ebweru ezaali ziggaddewo wabula waliwo essuubi nti zijja kuddamu okuggulawo.
Bano bagamba nti kirungi Gavumenti eyongere okusimba essira ku bavubi ba mukene okuvubisa enkola eya nnansangwa ey’oluseno mu kifo kya haliyaapu kuba kiraze nti kirina ebibala ebirungi eri ennyanja.
Wabula abamu ate beemulugunyirizza olwa Lt. Col. Mercy Tukahirwa, akulira eggye lya UPDF erya Fisheries Protection Unit (FPU) erirwanyisa envuba embi ku nnyanja nti yawa abavuba mukene ebbeetu okuddamu okuvubayo ennaku bbiri nga bakozesa ebitimba ebya haliyaapu ebyawerebwa kye bagamba nti kati ku myalo egisinga, bavuba kyere.
Abakulemebeze ba ECOSA nga bakulembeddwa ssentebe waabwe, James Kalemeera baasabye Pulezidenti okuyingira mu mbeera eno kuba eggwanga mu buvubi bw’empuuta mwe lifuna ensimbi eziwera. Mu mbeera eno, Lt. Simon Tibeijuka nga y’akulira FPU mu ggombolola y’e Lyabaana agambye nti ye takkiriza kuvuba kwa haliyaapu kumenya amateeka. Tibeijuka agamba nti aliko n’abavubi mwenda be yakutte n’amaato 10 n’obutimba bwa haliyaapu obusoba mu 100 nga bano agenda kubatwala mu kkooti bavunaanibwe.
Abavubi b’empuuta basabye Pulezidenti Yoweri Museveni okukkiriza abasisinkane bamunnyonnyole ebiremesezza omulimu gw’okuvuba okugenda mu maaso sso ng’ate guleeta ensimbi nnyingi mu ggwanga.
Wabula bano beekokkola obubbi bw’oku mazzi, nga yingini n’obutimba bibbibwa ssaako bbo okuttibwa wabula ng’abali emabega wa bino bava mu mawanga okuli Tanzania ne Kenya. Musa Mugalu, w’e Katosi agamba nti bannaabwe abamu batemuddwa okuli n’abattibwa mu mazzi naddala abavuba okumpi n’ensalo ya Uganda n’e Kenya mu myalo egiri mu Lyabaana.