GENDERERA EBIKA N’ENKWATA Y’ENSIGO OKUFUNA MU BY’OLIMA

EKITONGOLE ekikola okunoonyereza mu bulimi n’obulunzi mu ggwanga kiraga nti, okukozesa ensigo ennongooseemu kukyali wansi ddala ekikosa omutindo n’obungi bw’amakungula n’okulemesa abalimi okufuna amagoba agawera.
Dr. Godfrey Asia, ow’ekitongole kya National Agriculture Research Organization (NARO), bwe yali afulunya lipooti gye buvuddeko yategeeza nti, okukozesa ensigo ennongooseemu kuli ku bitundu 35 ku 100 byokka wadde ng’okukozesa ensigo ennongooseemu kyokka kisobola okukubisa mu mankungula emirundi ebiri. Okugeza mu kkiro ya kasooli ekika kya Bazooka egula 10,000/-, esobola okukuwa amakungula ga kkiro 100. Singa otunda ku 600/- kitegeeza okufuna 60,000/-.
Ensigo ennongooseemu zikolebwa mu ngeri eyamba ku kusoomoozebwa kw’abalimi gamba enkyukakyuka y’obudde ekendeezezza obungi bw’enkuba, okukeerewa okusimba, ebiwuka n’obulwadde n’ebirala olwo ensigo ne zikolebwa nga zikula mangu, okugumira akasana n’ebirwadde.
Mu mwoleso gwa Harvest Money ogwabadde mu kisaawe e Namboole, ebitongole ebikola ku kunoonyereza ne kkampuni ezitunda ensigo zaayolesezza ensigo ennongooseemu n’okusomesa abalimi bye balina okukola okufuna mu ssamba zaabwe nga bizinensi.

EBIJANJAALO EBIRIMU EBIRIISA
Ekitongole kya NARO kyayolesezza ebika by’ensigo z’ebijanjaalo bye baafulumya ebirimu ebiriisa eby’enjawulo okuli ebirimibwa mu bitundu by’ensozi nga biranda, ate n’ebirimibwa mu bitundu eby’omuseetwe.
George William Kiwanuka, omunoonyereza w’ebijanjaalo mu kitongole kya NARO-Namulonge agamba nti, balina ebijanjaalo bya NAROBEAN1-7. NAROBEAN6-7 ebigumira ekyeya ate NAROBEAN 1, 2, 3 bikula mangu, birimu ekirungo kya Iron ate nga bibala nnyo. NAROBEAN4C ne 5C by’ebiranda era bikola bulungi mu bitundu by’ensozi nga Kisoro, Kabaale ne Bugisu. Ng’oggyeeko okwolesa ensig  n’okuzitunda okuyita mu kitongole kya NARO holdings. Kiwanuka agamba nti, ebijanjaalo bino bakubiriza abantu okubirima kuba basobola okubifunamu ssente nga bizinensi, birimu ebiriisa nga Zinc.
“Ebimu ku bye twolesezza kuliko okugatta omutindo ku bijanjaalo okuli; obuugi obuyitibwa Supper kawoomera obw’ebijanjaalo ebitabuddwaamu mukene n’ensaano ya doodo omuneneebijanjaalo ebifumbiddwaako ne bikubwamu ensaano ng’osobola okubigatta mu nva n’okufumba keeki, ate n’ebifumbiddwaako ne bikazibwa ne bisigaza langi n’obunene,” Kiwanuka bw’agamba.
Akuwa amagezi okulonda ekifo ekirungi naddala nga tekiregamamu mazzi era okikabale obulungi ng’oteekateeka w’ogenda okusimba. Funa ensigo ey’omutindo egenda okukuwa amakungula amalungi era simba mu budde ng’enkuba etandika ate mu layini.
LONDA ENSIGO OKUSINZIIRA KU SIZONI
Samuel Obua, kitunzi wa kkampuni ya NASSECO, agamba nti, basinga kukola nsigo ya kasooli nga bano batandikira ku kunoonyereza, okufulumya ensigo n’okugisaasaanya okukakasa nti, abalimi abagyetaaga bagifuna.
“Okunoonyereza kwaffe kutunuulira nnyo ensigo ezidda mu kusoomoozebwa abalimi kwe babeera nakwo nga muno mulimu ensigo ezigumira ekyeya, ezigumira obulwadde n’ebiwuka, okuyamba abalimi obutafiirizibwa,” Obua bw’agamba.
Awa eky’okulabirako nti, waliwo abalimi lwe balwawo okusimba nga wano baafulumya ensigo eyitibwa Swift ekulira mu nnaku 105, DT max atwala ennaku 110, Longe10 etwala ennaku 120, Bazooka atwala ennaku 125 ne Tabo atwala ennaku 130 okukula nga singa obeera olina enkuba